صنعت و توسعه پایدار
توسعه علم، فناوری و نوآوری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های پیشرفته بودن کشورهای جهان در عصر جدید مطرح است. علم، فناوری و نوآوری شئون مختلفی دارد که درمجموع میتوان گفت همه بر یکدیگر اثرگذار هستند، اگرچه رابطه میان این عوامل به‌هیچ‌وجه خطی و یک‌سویه نیست. یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی این نظام از منظر اثرگذاری، وضعیت اقتصاد دانش‌بنیان آن می‌باشد. اقتصاد دانش‌بنیان امروزه تبدیل به زمین بازی بزرگ تولید درآمد و ثروت در کشورها شده است. به بیان ساده، اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که ارزش در آن بر پایه دانش ایجاد میشود؛ دانشی که بسیار فراتر از دانش فنی است و شامل دانش فرهنگی و اجتماعی و مدیریتی نیز میشود. عوامل مختلفی در توسعه‌یافتگی اقتصاد دانش‌بنیان نقش دارد. عواملی همچون تأمین مالی، سرمایه انسانی، حکمرانی نظام اقتصادی و… . در بررسی وضعیت اقتصاد دانش‌بنیان نیاز است تا با یک نگاه کل‌نگر اهم عوامل مؤثر را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داد.
سالهای گذاشته در کشور ما نیز با حمایت حاکمیت، فعالیت های متنوعی در زمینه توسعه اقتصاد دانش بنیان انجام شده است. پس از گذشت تقریبا یک دهه از فعالیت های مرتبط با توسعه اکوسیستم دانش بنیان، اکنون میتوان به ارزیابی موشکافانه این حوزه در کشور پرداخت. در همین راستا، گزارش سالانه اقتصاد دانش بنیان با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به دنبال آن است تا بررسی دقیقی از وضعیت اکوسیستم دانش بنیان ارائه دهد تا اطلاعات مناسبی در اختیار سیاست گذاران برای تصمیم گیری و تحلیل گران برای تحلیل قرار گیرد.
در اولین گزارش سالانه، علاوه بر بررسی روند شاخص‌های اقتصاد دانش بنیان در چند سال اخیر، به 5 پرونده دیگر از جمله مروری بر وضعیت و عملکرد شرکتهای دانش بنیان، بررسی توانمندی های فناورانه جهت پاسخ به پاندمی کرونا(تمرکز بر واکسن)، مروری بر وضعیت تامین مالی پژوهش تا نوآوری در کشور، بررسی ورود صنایع بزرگ به اقتصاد دانش بنیان(بررسی صنعت فولاد)، پرداخته میشود.
هدف اولیه بخش «مروری بر وضعیت و عملکرد شرکت های دانش بنیان»، پیدا کردن مجموع هزینه‌‌ای است که از طریق نهادهای مختلف در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان صرف میشود. در این راستا اهم نهادهای دولتی و عمومی ذی‌ربط شناسایی شده و آمار مربوط به فعالیت آن‌ها جمع‌آوری شده است. در ادامه نیز در بخش پرونده ویژه اقتصاد دانش‌بنیان، به بحث ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه پرداخته میشود.
در پرونده «مروری بر وضعیت تامین مالی پژوهش تا نوآوری در کشور» به تأمین مالی پایدار آموزش عالی و پژوهش با توجه به نقش پیشران آن در توسعه کشورها که امری ضروری است خواهیم پرداخت. کشورهای مختلف برای تحقق این امر، راهکارهای متعددی را برگزیدهاند. در کشور ما، دولت در بودجه عمومی، مبالغ مشخصی را برای دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و پژوهشگاه‌های مختلف در نظر می‌گیرد و علاوه بر آن با استفاده از تبصره و بندهای مختلف در بودجه، به حمایت از پژوهش و فناوری می‌پردازد تعدد دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی، پژوهشگاه‌ها، صندوق‌های مختلف و همچنین وجود بندها و تبصره‌های مختلف در قانون بودجه و عدم تمرکز بر اولویت‌ها و گسترش کمی نهادهای مجری پژوهش و فناوری با بودجه‌های کم و بدون اثرگذاری ملموس، منجر به ناکارآمدی بودجه نظام پژوهش و فناوری در بعضی از بخش‌ها شده است. از طرفی شورای عالی عتف که با هدف ایجاد هماهنگی و یکپارچگی در سیاست‌گذاری کلان اجرایی در حوزه علوم، تحقیقات و فناوری ایجادشده است، ابزار مالی مناسبی برای اعمال سیاست در اختیار ندارد. ما در این بخش به اهمیت این موضوع و بررسی وضعیت کشور و ارائه راهکار برای حل مسئله بیان شده میپردازیم.
در پرونده بررسی ورود صنایع بزرگ به اقتصاد دانش بنیان(بررسی صنعت فولاد)، به چگونه توسعه صنعت فولاد در کشور میپردازیم. در حال حاضر ظرفيت سالانه توليد فولاد در کشور نزديک به ۳۰ ميليون تن است که تنها ۶۰ درصد اين ظرفيت بالفعل شده است. در سال 2019 ایران از جایگاه سیزدهم تولید فولاد به‌جایگاه دهم رسید. تولید فولاد کشور روند افزایشی داشته است و از 10.9 میلیون تن در سال 2011 به 25 میلیون تن در سال 2018 رسیده است. با توجه به مطالعات انجام شده، مصاحبه ها و همچنین مشاهدات میدانی عدم وجود استراتژی مشخص و طرح کلان پیرامون توسعه صنعت فولاد در جنبههای مختلف فناورانه، رگولاتوری، سرمایهگذاری و صادرات منجر به عدم توسعه این صنعت و فاصله زیاد آن با وضع مطلوب شده است. در این پرونده به معضلات موجود در صنعت فولاد و ارائه راه حل پرداخته میشود.
در پرونده «بررسی توانمندی های فناورانه جهت پاسخ به پاندمی کرونا(تمرکز بر واکسن)» به روایت توسعه واکسن در ایران و سایر کشورهای واکسن ساز میپردازیم. در این بخش انواع اقدامات دولت ها در جهت تولید واکسن در بخش های مختلف شامل تحقیق و توسعه، قانونگذاری، نهادسازی و حمایت مستقیم از طریق خرید تضمینی خواهیم پرداخت و سیاست های کشورهای مختلف را با یک دیگر مقایسه میکنیم.